We gaan even terug naar vrijdagavond 22 augustus. Wie op die mooie zomeravond rond 19.10 uur op het Leidseplein in Amsterdam was, kon ze zien lopen: de mensen die nog geen kwartier later een flash mob uitvoerden in het Vondelpark. Een wit A5-velletje in hun hand en af en toe een grijns op het gezicht.

Opgewonden praten ze met elkaar, terwijl ze richting het park lopen. Voor De Balie staat een jongen die een blaadje met het logo van Lucky Star in de lucht houdt. Hij grijpt in een envelop en haalt de opdracht voor de flash mob eruit. Er wordt niet gepraat. “Geheime instructies mob #2”, staat op het blaadje. “Lees de instructies goed door en verberg ze weer. Verdwijn eerst van de instructieplaats.”

De deelnemers aan de flash mob moeten tussen 19.24 en 19.28 uur een `brand’ blussen. Daartoe moeten zij zich verzamelen bij één van de vijvers in het Vondelpark. Om 19.24 beginnen de eersten hun meegenomen plastic tas met water te vullen.

Vervolgens zetten ze het op een lopen, richting het terras voor het Filmmuseum. “Brand! Brand!” Een groep fietsers staat verbaasd toe te kijken. Bij het Filmmuseum aangekomen, kieperen de flash mobbers hun plastic tas leeg over een kratje ‘Brand-bier’ dat de organisatoren daar hebben neergezet.

Kort na de flash mob arriveren twee politieagenten op de fiets. Er is iets vreemds gebeurd, zoveel is wel duidelijk, maar wat?

Liefdestapijt

De `flash mob’ begon in juni in New York en sloeg vervolgens over naar een groot aantal andere Amerikaanse, Europese en Aziatische steden.

De deelnemers spreken van tevoren via internet af om op een bepaald tijdstip bij elkaar te komen en iets te doen. Bij de eerste, succesvolle flash mob in New York informeerden de deelnemers in het warenhuis Macy’s bijvoorbeeld massaal naar een ‘liefdestapijt’. De verkoper op de afdeling tapijten wist niet wat hem overkwam.

Bij latere flitsmenigtes maakten de flash mobbers vogelgeluiden in Central Park en aanbaden ze een brullende dinosaurus in een grote speelgoedwinkel. In Rome, waar de eerste flash mob van Europa werd gehouden, bezochten honderden mensen een boekwinkel, informeerden naar een niet-bestaand boek, applaudisseerden en vertrokken weer.

Kikkeren

De eerste Nederlandse flash mob vond op 1 augustus op de Amsterdamse Dam plaats en kreeg de nodige media-aandacht. Er waren meer journalisten aanwezig dan flash mobbers. Slechts een handvol mensen ging op de afgesproken tijd ‘kikkeren’. De op de Dam aanwezige toeristen keken er nauwelijks van op.

De tweede Amsterdamse flash mob – de ‘eerste echte flash mob’ volgens de organisatoren – was een groter succes. Op vrijdagavond 8 augustus verzamelden een paar honderd flash mobbers zich voor de Albert Heijn achter de Dam. Iedereen die de winkel uitliep, werd met een luid gejuich begroet en uitvoerig gefotografeerd. De organisatie had geïnteresseerden een dag eerder al per e-mail laten weten dat zij hun fototoestel moesten meenemen.

De belangstelling van de media voor deze flash mob bij Albert Heijn is opnieuw overweldigend. Nog voor de mob van start gaat, heeft een camerateam van het Journaal zich voor de supermarkt geposteerd.

Happenings

Geen krant laat de flash mob onbesproken – het is immers komkommertijd – en zelfs columnisten buigen zich over het fenomeen. Zo ziet Volkskrant-columnist Marcel van Dam de flash mob als het bewijs dat de jeugd van tegenwoordig geen engagement meer heeft.

De vergelijking met de happenings in de jaren zestig – een vergelijking die vooral in de media wordt gemaakt en niet door de flash mobbers zelf – is volgens Van Dam ongepast. “Het verschijnsel flash mob is een sprekend voorbeeld van het diepgaande verschil tussen toen en nu. Toen stonden de activiteiten op straat in een context van maatschappelijk protest. De flash mob is meer een uiting van onbetrokkenheid.”

“Even snel bij elkaar komen en kijken of er iets valt te lachen en dan weer weg. Snel, impulsief en ongebonden, dat zijn de sleutelwoorden voor de beschrijving van de wereld van nu”, lamenteert de VARA-coryfee, die zijn column besluit met de zin: “Soms vraag ik me af of we het einde van de Verlichting naderen.”

Regeltjes

Nu is er ongetwijfeld van alles op de column van Van Dam aan te merken, maar zijn vaststelling dat de flash mob niet echt in `een context van maatschappelijk protest’ staat, is geheel terecht.

Volgens de bedenker van de flash mobs, een zekere ‘Bill’, is het ‘spektakel om het spektakel’. “Mensen hebben het idee dat alles aan regeltjes is gebonden en zijn blij dat ze onderdeel kunnen uitmaken van die ene gebeurtenis die niemand verwacht”, aldus Bill tegenover het persbureau AFP.

De bijeenkomsten dienen geen enkel doel, behalve de lol die de deelnemers er aan beleven. Het is onschuldig vermaak: de merkwaardige sensatie dat je onderdeel uitmaakt van een samenzwering, je verkneukelen om de verbaasde gezichten van omstanders.

Dat laatste werd door de enorme media-aandacht wel steeds moeilijker. In een mum van tijd was de halve wereld op de hoogte van het verschijnsel flash mob. Dat betekende meteen de doodsteek voor het verschijnsel. De grap is nu juist dat je de toevallige toeschouwers in verwarring achterlaat. Als iedereen weet dat die tweehonderd gekken die op de Grote Markt de vogeltjesdans staan te dansen, eigenlijk een stel flash mobbers zijn, is de lol er al snel af.

Uiteindelijk verdween de flash mob daarom net zo snel als hij gekomen was. Maar wie weet komt het fenomeen weer terug. In de zomer 2004?