“Ik ken lang niet meer iedereen die hier werkt”, verontschuldigt Cor Bosman zich tijdens de rondleiding door het XS4ALL-gebouw. Er werken inmiddels 280 mensen bij de internetaanbieder die Bosman in 1993 samen met Rop Gonggrijp, Felipe Rodriquez en Paul Jongsma oprichtte.

Bosman is de enige van het viertal die nog steeds bij de provider werkzaam is. Bekend bij de buitenwereld is hij desondanks niet. Hoewel niemand zo lang bij XS4ALL werkt als hij, denken de meeste mensen bij XS4ALL toch voornamelijk aan Rodriquez en Gonggrijp – in de begintijd dé gezichten van de provider.

Gonggrijp genoot al voor de oprichting van XS4ALL de nodige bekendheid dankzij het in eigen beheer uitgegeven ’tijdschrift voor techno-anarchisten’ Hacktic. Het hackersblad zorgde met de nodige regelmaat voor een rel – bijvoorbeeld door uit te leggen hoe je gratis kon bellen vanuit de telefooncellen van de PTT (thans KPN). Een Amerikaanse inlichtingendienst omschreef hem ooit als ‘de hackersdreiging uit Nederland’. De functieomschrijving die Gonggrijp zich in het colofon had toebedeeld, luidde niet voor niets ‘hoofdverdachte’ in plaats van ‘hoofdredacteur’.

Rodriquez was beheerder van Utopia, een zogeheten bulletin board system (bbs) voor hackers. Bulletin boards waren met name voor de opkomst van internet populair. Mensen konden met een modem op het bulletin board inbellen en daar berichten of software achterlaten of ophalen. Dankzij een welwillende systeembeheerder van de Universiteit van Amsterdam (UvA) – internet was in die tijd voorbehouden aan universiteiten – konden gebruikers van Utopia wereldwijd e-mailen.

Hackincident

Bosman: “Na een hackincident sloot de UvA de internettoegang af. Omdat ze toch weer e-mail en internet wilden, vatten ze het plan op om zelf internettoegang te gaan verschaffen. Rop en Felipe waren geen technische specialisten en zodoende kwamen ze bij mij terecht. Ik studeerde informatica aan de UvA en zat regelmatig op Utopia. Zo had ik Felipe leren kennen.”

“Rop woonde in de Bijlmer. In zijn muurkast stonden twee computers. Daar begonnen we mee. Ik zeg wel eens dat ik de hele ontwikkeling van XS4ALL heb meegemaakt, van muurkast tot multinational. We zijn namelijk een heuse multinational geweest: XS4ALL heeft korte tijd in België gezeten.”

“Ik was geen hacker zoals je ze ziet in films als War Games, maar meer iemand die het leuk vond om technische dingen uit te proberen. Daarvoor was XS4ALL een perfecte plek. We waren de eerste provider van Nederland, dus je was voortdurend bezig om het wiel uit te vinden.”

“Internetproviders waren een volslagen nieuw fenomeen. In Amerika waren er al een paar en in Engeland had je Demon, destijds ons grote voorbeeld. In Nederland hadden alleen universiteiten toegang tot e-mail en internet via NLnet. NLnet hielp ons ook met internettoegang, al dachten veel mensen bij NLnet dat het nooit wat zou worden met het aanbieden van internet aan particulieren.”

Niagara-watervallen

Ze hadden het mis. Al vanaf de start, op 1 mei 1993, is de provider Hacktic (“De naam XS4ALL kwam pas later. We hadden alleen een machine die xs4all.hacktic.nl heette.”) een succes. Dat succes is voor een belangrijk deel het gevolg van een artikel dat internetjournalist Francisco van Jole op de dag van de start voor de Volkskrant schrijft.

In het artikel vergelijkt Van Jole de kennismaking met internet met het ‘gevoel dat zich meester van je maakt als je voor het eerst de St Pieter in Rome betreedt of een bezoek brengt aan de Niagara-watervallen’. “Alleen is het bij Internet niet de pracht en praal of het natuurschoon dat imponeert maar de overdonderende hoeveelheid informatie en mogelijkheden.” Het enthousiaste verhaal van Van Jole over de ‘elektronische samenleving’ zorgt ervoor dat nog hetzelfde weekend achthonderd mensen zich aanmelden bij Hacktic.

Bosman: “Van tevoren hadden we ons voorgenomen om een feest te geven als we na een paar maanden vijfhonderd abonnees zouden binnenhalen. Zover waren we dus al op de eerste avond. Op zo’n enorme toeloop hadden we zelfs in onze stoutste dromen niet durven hopen. We hadden helemaal niet het idee dat we de wereld zouden gaan veroveren. We waren meer een stelletje rebellen die met internet gingen experimenteren.”

De overdonderende belangstelling zorgt meteen voor problemen. De vier beschikbare modems zijn onvoldoende. “Vijfhonderd abonnees in één dag: dat was paniek. Hoeveel extra modems moesten we kopen? We hadden natuurlijk weinig geld. Ik was student en kreeg een hongerloontje. Leveranciers moesten in sommige gevallen wel een paar maanden wachten op hun geld. Daar maakten ze gelukkig nooit een echt groot probleem van. Zij hoopten evenals wij dat internet een succes zou worden in Nederland, want daar zouden zij ook van profiteren.”

Stroomstekkers

Aanvankelijk konden alleen mensen uit de regio Amsterdam tegen lokaal telefoontarief inbellen bij Hacktic, maar de verovering van de rest van Nederland begon snel. Daartoe moesten overal in Nederland computers en modems neergezet worden.

“De kunst was om met zo min mogelijk plekken in Nederland een zo groot mogelijke dekking te krijgen, zodat mensen tegen lokaal tarief konden inbellen. Om bijvoorbeeld dekking te hebben in Eindhoven in Breda gingen we ergens in een gehucht daartussenin zitten. We stapten in de auto, reden naar zo’n plaats, zochten naar het industrieterrein en keken of er wat te huur stond. Op die manier kregen we in heel Nederland kantoortjes.”

“Nu staan alle servers op een centrale plaats. Maar als er destijds iets misging, moest iemand het land in om de problemen op te lossen. Zelf moest ik af en toe ’s nachts van Amsterdam-Noord, waar ik woonde, naar de Bijlmer als de machine weer eens down was. Uiteindelijk zorgde een hacker voor de oplossing. Hij sloot stroomstekkers aan op een voicemailbox en verbond die weer met de server. Zo kon ik op afstand de servers rebooten. De enige bescherming bestond uit een code die ik moest intikken. Het is een wonder dat dat systeem nooit gekraakt is.”

En dat terwijl XS4ALL abonnees aanmoedigt om gaten in de beveiliging van de provider op te sporen. De beloning bestaat uit een gratis halfjaarabonnement – een clausule die tot op de dag van vandaag in de algemene voorwaarden van de provider staat. “Er waren drie, vier abonnees die constant een gratis abonnement hadden. We kunnen onmogelijk alles dichttimmeren. Dan maak je het veel te moeilijk voor normale abonnees om binnen te komen.”

Marine Inlichtingendienst

Het hackersimago van de provider heeft soms vreemde consequenties, zo blijkt als Hacktic verhuist naar een ‘bouwval’ in het centrum van Amsterdam.

“Omdat er geen goede sloten in het pand zaten, bleven we er ’s nachts slapen. Tijdens een van die nachten hoorden we allemaal lawaai buiten. Stond er een tentje van de PTT voor de deur. De hele nacht waren ze driftig aan het werk. We hadden geen idee wat er aan de hand was, maar het moest iets ernstigs zijn. De PTT bestond destijds nog uit ambtenaren en die hadden niet de gewoonte om een nacht door te halen.”

“We hadden telefoonlijnen bij de PTT aangevraagd, maar per ongeluk hadden ze ook de lijnen voor de buren bij ons had aangesloten. Dat hoeft natuurlijk geen enkel probleem te zijn, maar onze buurman was toevallig de Marine Inlichtingendienst (Marid).”

“Achteraf hebben we gehoord dat ze op het punt hebben gestaan om een inval bij ons te doen. Je moet je voorstellen dat zo’n inlichtingendienst ontdekt dat hun telefoonlijnen verdwenen zijn. Dan gaat iemand even kijken hoe dat zit en komt terecht bij een stoffig, oud pand waar op de deur een bordje is geschroefd met de tekst ‘Hacktic’. Binnen ligt iemand te slapen naast een serverrack. Leg dat maar eens uit aan je basiscommandant. Gelukkig realiseerden ze zich net op tijd dat hackers misschien wel tot veel in staat zijn, maar nog net niet eigenhandig de telefoonlijnen kunnen omleggen.”

Grafieken

De PTT had aanvankelijk de nodige moeite om de activiteiten van XS4ALL te doorgronden. “Aanvankelijk zat daar niemand met wie we konden praten over waarmee we bezig waren. Op een zeker moment gingen we van twintig naar honderd telefoonlijnen. De PTT weigerde die nieuwe lijnen aan te leggen. Ze hadden er wat grafieken bij gepakt en daaruit bleek dat we nooit met die twintig lijnen belden. Het kostte behoorlijk wat moeite om uit te leggen dat je op een telefoonlijn ook alleen gebeld kunt worden.”

“Op een gegeven moment viel het kwartje wel. Als je honderd lijnen hebt waarop gebeld wordt, betekent dat natuurlijk ook dat er elders honderd mensen aan het bellen zijn. Tijdens Hacking In Progress (HIP), een hackersevenement dat XS4ALL in 1997 organiseerde, hielp KPN met de internetverbinding en telefooncellen.”

In 1998, ruim vijf jaar na de oprichting, volgt zelfs de overname door KPN. Veel abonnees reageren verontwaardigd. XS4ALL levert zichzelf uit aan de ‘aartsvijand’ KPN, luidt de kritiek. De nieuwsgroep xs4all.general staat er bol van. “Die overname was wel slikken voor veel mensen. Voor onszelf was het ook een rare gedachte”, geeft Bosman toe.

“Maar het is niet zo dat KPN ons heeft opgeslokt. Uiteindelijk zijn we zelf bij KPN terecht gekomen. We waren ervan overtuigd dat we moesten samengaan met een sterke partij om te kunnen overleven. Rond die tijd was breedband in opkomst. De kabelbedrijven begonnen aan de weg te timmeren en ook adsl kwam eraan. Samenwerking met een partij die kabels bezit, was volgens ons noodzakelijk.”

“We hebben toen allerlei partijen – nee, die namen kan ik niet noemen – gevraagd om een plan te maken. KPN kwam met verreweg het beste plan. Onder meer vanwege de belofte dat we de tent zelf konden blijven runnen. KPN was de enige partij waarbij we onze identiteit konden behouden.”

Geraniums

Het overnamebedrag dat KPN aan de oprichters van XS4ALL betaalde, behoort nog altijd tot de best bewaarde geheimen van de Nederlandse internetwereld, maar duidelijk is wel dat er een groot bedrag met de overname is gemoeid.

“Voor het geld hoef ik niet meer te werken. Maar ik ben niet iemand die achter de geraniums kan gaan zitten. Ik blijf geïnteresseerd in techniek en XS4ALL is één van de leukste plaatsen in Nederland om je daar mee bezig te houden. De technische uitdaging van nu is nog altijd net zo groot als in het begin.”

De technische afdeling van XS4ALL is volgens Bosman ‘een hele hechte groep’. “In de technische crew zitten nog steeds veel mensen die al in het eerste jaar bij ons kwamen werken. In 1993 waren we bezig met de vraag hoe je van twee naar vier modems kon gaan, nu is het punt dat je ervoor moet zorgen dat het systeem ook nog werkt voor 200.000 abonnees.”