“Ik heb de uitspraak amper gelezen”, zegt Karin Spaink donderdagavond. “De telefoon staat roodgloeiend.” De publiciste is tevreden met de uitspraak. “Na dit vonnis zal er ongetwijfeld een gang naar de Hoge Raad en naar het Europese Hof volgen, maar het is prettig om die rechtszaken met dit vonnis in de hand tegemoet te zien.”

Het Haagse gerechtshof bepaalde donderdag dat ‘het beroep van Spaink en de providers op de vrijheid van meningsuiting boven het auteursrecht van de Scientology-kerk moet worden gesteld’. “Ik ben blij dat het auteursrecht niet boven alles gaat”, aldus Spaink. “Als schrijver vind ik dat het auteursrecht altijd een kwestie van geven en nemen is. Als ik iets schrijf, moet een ander daaruit kunnen citeren, ook als diegene kritiek op mij levert. Scientology wil dat niet.”

Dat Scientology slecht tegen kritiek kan, blijkt al op 5 september 1995. Op die dag laat de sekte beslag leggen op de servers van XS4ALL. De reden: een homepage van XS4ALL-gebruiker ‘fonss’. Daarop staat het zogeheten Fishman Affidavit, een beëdigde schriftelijke verklaring van het voormalige Scientology-lid Steven Fishman.

Fishman werd in 1988 gearresteerd wegens oplichting. Naar eigen zeggen had hij geld nodig om zijn lidmaatschap aan Scientology te kunnen betalen. Na zijn arrestatie valt Fishman van zijn geloof. In 1991 geeft hij een interview aan Time Magazine, waarin hij verhaalt van de dubieuze praktijken van Scientology. De kerk spant daarop een rechtszaak tegen Fishman aan. Dit biedt het voormalige sektelid de mogelijkheid om in een beëdigde verklaring uit te doeken te doen hoe Scientology hem heeft gehersenspoeld.

Het weinig flatteuze beeld dat Fishman van Scientology schetst, is niet de enige reden dat de kerk er allesbehalve blij mee is dat de verklaring in 1995 op een homepage bij XS4ALL opduikt. Het Fishman Affidavit bevat ook geheim cursusmateriaal van Scientology, dat Fishman aan zijn verklaring heeft toegevoegd.

Terwijl andere religies doorgaans hun best doen om zoveel mogelijk mensen te laten kennismaken met hun heilige werken, probeert Scientology zijn cursusmateriaal juist angstvallig voor de buitenwereld verborgen te houden. Leden van Scientology moeten diep in de buidel tasten voor de cursussen – de sekte spreekt zelf van ‘donaties’. Bovendien zouden alleen mensen die de eerdere cursussen van Scientology hebben doorlopen, ‘klaar’ zijn om kennis te maken met de inhoud van het geheime cursusmateriaal dat aan de verklaring van Fishman is toegevoegd.

Tijdens de eerste rechtszaak tegen Spaink in 1996 leidt dit beleid overigens tot bizarre taferelen. Scientology-leden die de cursussen in kwestie nog niet hebben gevolgd, stoppen demonstratief hun vingers in hun oren op momenten dat er uit het geheime materiaal wordt geciteerd.

Voor Spaink is de inval bij XS4ALL in 1995 reden om een mirror (kopie) van het Fishman Affidavit op haar site te zetten. Spaink: “Het ging mij om de rechten van de internetgebruikers. Ik wilde niet dat providers de site van een abonnee zomaar zouden verwijderen als iemand daar om vroeg. Bij XS4ALL hoefde je daar niet bang voor te zijn, maar andere providers zouden wel eens makkelijker tot verwijdering van een pagina kunnen overgaan. Ik wilde voorkomen dat dat staande praktijk zou worden.

“Daarom heb ik ook een abonnement aangevraagd bij Planet Internet. Planet had dankzij KPN natuurlijk veel meer geld en meer ervaring hoe op te treden bij klachten over gebruikers. Ik heb toen Michiel Frackers (oprichter Planet Internet, MR) opgebeld met de vraag of ik een homepage kon krijgen. ‘Ik denk dat we wel een gratis abonnement kunnen regelen’, zei hij toen ik had uitgelegd waar het om ging.”

– Het ging u in eerste instantie niet om Scientology?

“De gebruikersrechten waren voor mij het belangrijkste. Ik wist nauwelijks iets van Scientology. Ik kende ze alleen uit de Kalverstraat, waar ze nieuwe leden probeerden te ronselen, en van de slechte sciencefiction boeken van Ron Hubbard, de oprichter van Scientology.”

– Hoe heeft u die informatieachterstand ingehaald?

“Ik heb een jaar lang alles wat los en vast zat over Scientology gelezen. Daar schrok ik behoorlijk van. Wat heb ik me op de hals gehaald, vroeg ik me af.”

– En? Wat had u zich op de hals gehaald?

“Als je de strijd aan gaat met Scientology legt dat een enorm beslag op je leven. Felipe Rodriquez van XS4ALL en ik zijn tijdenlang geschaduwd. Mijn vuilnis werd doorsnuffeld. Er zijn valse aangiftes tegen mij gedaan. Ik ben met mijn lief Zenon Panoussis aangehouden bij de douane, omdat ze twee tips hadden binnengekregen dat we cocaïne zouden smokkelen. Je krijgt er een unheimisch gevoel door. Op een gegeven moment ga je zelfs controleren of er niet met de remmen van je auto is gerommeld.”

“Scientology verspreidde ook de meest vreselijke verhalen over mij. Ik zou de duivel in hoogsteigen persoon zijn. Leden van Scientology waren echt bang voor mij. Ze hielden hun kinderen voor me weg. Bij een demonstratie tegen Scientology kwam een lid op me af en vroeg: ‘Wat is uw naam en wat zijn uw misdaden’. Toen ik zei dat ik Karin Spaink heette, trok ze wit weg en deinsde achteruit. Het zegt iets over het wereldbeeld van Scientology. Bij de Pinkstergemeente of een zwarte-kousenkerk kom je die vorm van angst niet tegen.”

– Tientallen mensen en organisaties – waaronder het toenmalige Tweede-Kamerlid Ousama Cherribi (VVD), schrijver Marcel Möring, Radio Online en De Groene Amsterdammer – zetten het Fishmann Affidavit online, maar alleen u werd voor de rechter gesleept. Waarom?

“Felipe Rodriquez van XS4ALL en ik werden beschouwd als het brein achter de online acties tegen Scientology. Dat past ook helemaal in de filosofie van Scientology. Hubbard heeft geschreven dat Scientology elf tegenstanders heeft waar de rest van de mensheid als een stel makke schapen achteraan loopt. Felipe en ik waren blijkbaar twee van de elf moderne tegenstanders.”

– Scientology claimde het auteursrecht op de stukken die op uw homepage stonden. Fishman was een veroordeelde fraudeur. Bent u nooit bang geweest dat u er naast zat en de rechtszaak zou verliezen?

“Aan Fishman ben ik later wel gaan twijfelen. Er bleken nogal wat inconsequenties in zijn verhalen te zitten.”

“Wat betreft het auteursrecht: ik ben er nooit op uitgeweest om het auteursrecht te schenden. Scientology claimde wel het copyright op allerlei teksten, maar ik stond op het standpunt dat ze dat eerst maar eens moesten aantonen. Terecht, zo bleek enkele dagen voordat de eerste rechtszaak zou dienen. Scientology liet de zaak toen vallen, omdat ze een deel van hun auteursrechtclaims niet konden hard maken.”

– Later heeft u alsnog uw homepage aangepast.

“Enkele dagen voordat de zaak alsnog diende, kregen we een notarisverklaring waaruit je kon opmaken dat er grond was voor Scientology’s auteursrechtclaim voor wat betreft een deel van de teksten op mijn homepage. Vervolgens heb ik de site aangepast. Nu citeer ik bijvoorbeeld uit de omstreden teksten. Dat mag wel.”

“Voor Scientology gingen de aanpassingen nog niet ver genoeg. Hun advocaat beriep zich op een voorbehoud bij het citaatrecht, waarbij je niet mag citeren uit zaken die slechts in besloten kring bekend zijn. Probleem daarbij was dat Scientology zelf toegeeft dat tienduizenden mensen het hogere cursusmateriaal hebben bestudeerd. Daarmee kun je niet meer spreken van een ‘besloten kring’. Helaas heeft het Hof nu wel geoordeeld dat het om niet-openbare documenten ging. Hoewel ik tevreden ben met de uitspraak, vind ik dat een wanstaltige redenering.”

– De eerste rechtszaak werd een glansrijke overwinning. De tweede rechtszaak pakte minder gunstig uit.

“Inderdaad. Bij de eerste zaak werden we volledig in het gelijk gesteld. Met de tweede uitspraak was ik minder blij. De teksten op mijn homepage bleven ook daarin ongemoeid, maar de rechter bepaalde wel dat een hyperlink naar een pagina met onrechtmatig materiaal zelf onrechtmatig is. Daarmee kom je aan de fundamenten van het net. Het internet bestaat bij de gratie van de mogelijkheid om te linken.”

“Gelukkig heeft het Hof die uitspraak nu vernietigd. Het is wel zuur dat een eerdere rechtszaak over hyperlinks in de tussentijd verloren is gegaan. Deutsche Bahn had een rechtszaak aangespannen tegen Indymedia, een site die links had geplaatst naar twee artikelen over het saboteren van kerntransporten. Die links heeft Indymedia op gezag van de rechtbank moeten verwijderen.”

– Scientology heeft in Nederland niet veel leden. Zijn alle rechtszaken wel de moeite waard geweest?

“Mijn gevoel daarover is tweeledig. Ik ben al die rechtszaken zat. Ik zit hier nog zeker tien jaar aan vast. Scientology gaat ongetwijfeld in cassatie bij de Hoge Raad en daarna naar het Europees Hof. Voor hen is het een principiële zaak, ook al zijn er nu tientallen kopieën van het Fishman Affidavit online beschikbaar. Als ze deze zaak winnen, kunnen ze daarmee makkelijker andere kopieën van het internet laten verwijderen.”

“Aan de andere kant is belangrijk dat deze zaak is gevoerd. Niet alleen omdat hiermee de rechten van internetgebruikers duidelijk zijn afgebakend, maar ook omdat mensen in de Verenigde Staten er bijvoorbeeld erg mee geholpen zijn dat deze teksten van Scientology online staan.”

“In zekere zin is het een voordeel geweest dat het Scientology is geweest die deze rechtszaak heeft aangespannen en bijvoorbeeld niet ABN Amro. In dat geval hadden de rechters misschien toch iets anders tegen deze zaak aangekeken. Scientology had natuurlijk al een bepaalde reputatie. Daardoor was de rechtbank meer op zijn qui-vive.”

“De president van de rechtbank, de heer Van Delden, liet in 1996 ook duidelijk blijken dat hij niet geïmponeerd was door de Amerikaanse afvaardiging van Scientology. Toen ze kwamen aanzetten met hun vergulden koffertjes waarin de geheime werken zaten, zei hij: ‘Mooie koffertjes.’ Heel droog. Dat stelde me wel op mijn gemak. Overigens heeft een ex-lid van Scientology me later verteld dat diezelfde Van Delden nog het onderwerp van onderzoek is geweest. Zij heeft een toespraak die hij ooit hield voor zijn golfclub, voor Scientology in het Engels moeten vertalen.”

– Sinds de rechtszaak tegen u heeft Scientology op het juridische vlak eigenlijk maar weinig van zich laten horen.

“Zeker in Europa is Scientology een stuk voorzichtiger geworden. Scientology heeft hier behoorlijk wat problemen gehad de laatste jaren. Ze hebben zich natuurlijk behoorlijk bezeerd aan de rechtszaak in Nederland. Maar ook in andere landen is het nodige gebeurd. In Spanje werden ze bijvoorbeeld beschuldigd van afpersing.”

“Sindsdien is Scientology minder fel en agressief in het openbaar. Ze spannen niet meer meteen een rechtszaak aan als er een negatief artikel over hen verschijnt, maar sturen een ingezonden brief. Ze ronselen minder nieuwe leden op straat, maar werken via werving- en selectiebureaus en dergelijke.”

“Naar buiten toe hebben ze zich flink verbeterd. Maar dat laat natuurlijk onverlet dat Scientology nog steeds zijn leden koeioneert en misbruik maakt van de zwakte van mensen.”