Over tien dagen zal de Amsterdamse rechtbank uitspraak doen in het kort geding dat 160 bedrijven en personen hebben aangespannen tegen het Amstelveense bedrijfje Name Space. Inzet: domeinen op internet. Het kapen van domeinnamen -met voor de ‘.nl’ beroemde bedrijven, merken en personen- heeft een enorme vlucht genomen. En aangezien noch de domeinenbeheerder, noch de overheid daartegen iets ondernemen, is het aan de rechter om zich over die kaping uit te spreken.
Edgar Davids laat zich niet snel de kaas van het brood eten. Maar op internet is iemand hem te snel af geweest; het adres www.edgardavids.nl is voor zijn neus weggekaapt. Davids is niet de enige die niet meer kan beschikken over zijn eigen naam op internet. Het ‘kapen’ van internetdomeinen van bedrijven en beroemdheden heeft de laatste jaren een hoge vlucht genomen.
Een eenvoudig te onthouden internetadres is van groot belang voor bedrijven. Iemand die op zoek is naar de site van de Hema, verwacht die te vinden op www.hema.nl. Een goede domeinnaam is het digitale equivalent van een filiaal in een drukke winkelstraat. En net als een pand in een drukke winkelstraat is een goede domeinnaam veel geld waard. Een Amerikaans bedrijf betaalde vorig jaar 7,5 miljoen dollar (zo’n 17 miljoen gulden) voor het adres www.business.com. De vorige eigenaar van die domeinnaam had er twee jaar eerder ‘maar’ 150000 dollar voor neergeteld.
Zo’n succesverhaal brengt anderen natuurlijk op ideeën. Vrijwel ieder Engels woord is inmiddels geregistreerd als domeinnaam. En ook in Nederland zijn er slimmeriken die hun dagen vullen met het napluizen van het woordenboek. Allemaal hopen ze de geregistreerde namen op een goede dag met veel winst te kunnen doorverkopen.
Als je een gewoon woord claimt, is het natuurlijk altijd afwachten of iemand dat ooit van je zal willen overnemen. Dat risico kun je verkleinen door een domein aan te vragen, waarvan het zeker is dat een ander er veel voor over heeft. Een bedrijfs- of productnaam bijvoorbeeld. Voor een bedrijf is een merknaam immers veel waard. Bedrijven doen er alles aan om imagobeschadiging te voorkomen. De dropfabrikant Katja Fassin spande een paar jaar geleden een rechtszaak aan tegen Katja Schuurman, omdat zij de merknaam Katja had laten vastleggen voor allerlei producten. Volgens de fabrikant zou het op de markt brengen van die Katja-producten ten koste gaan van de exclusiviteit en de reputatie van de Katja-dropjes.
Bedrijven hanteren dezelfde redenering als het gaat om hun naam op internet. Er is ze dan ook veel aan gelegen hun merk- en productnamen op internet veilig te stellen. Vaak zijn zogeheten domeinkapers hen echter al te snel af geweest. Slimme jongens die vanaf hun zolderkamertje de domeinnaam voor de neus van een multinational wegkapen.
Niet alleen bedrijven zijn het slachtoffer. Ook beroemdheden raken hun naam op internet vaak kwijt aan domeinkapers. Wim Kok, Edgar Davids en de onvermijdelijke Jan des Bouvrie kregen allemaal te maken met domeindieven. Toen de Britse premier Blair onlangs een baby kreeg, waren domeinkapers er als de kippen bij om internetadressen, die verwezen naar zoon Leo, te registreren. Een paar uur na de geboorte waren namen als Leoblair.com en Babyleo.com al vergeven.
Het aanvragen van een domeinnaam is eenvoudig. In Nederland is een inschrijving bij de Kamer van Koophandel voldoende. Daarmee stap je naar een provider die de naam voor je registreert. Sinds de uitgifte van domeinen halverwege 1997 geliberaliseerd werd, mag iedereen die bij de Kamer van Koophandel staat ingeschreven, zoveel domeinnamen claimen als hij wil. Als de naam nog niet vergeven is, mag je hem hebben. Of het nu gaat om een gedeponeerde merknaam of om de naam van je huisdier, het maakt niet uit. Wie het eerst komt, die het eerst maalt. De instantie die de namen uitgeeft, de Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN), oefent minimale controle uit. ,,Er worden zo veel domeinnamen aangevraagd dat we geen tijd hebben om alles te controleren’, aldus Bart Boswinkel, directeur van de SIDN.
Er zijn slechts drie regels op grond waarvan de SIDN een domeinaanvraag mag afwijzen. De naam mag geen provincie- of gemeentenaam zijn, de naam mag niet in strijd zijn met de openbare orde of goede zeden en de naam mag geen misleidende algemene aanduiding bevatten. De laatste regel betekent dat je niet zomaar een beroepsnaam (www.aannemer.nl bijvoorbeeld) mag aanvragen. Alleen een brancheorganisatie mag zo’n naam claimen.
In de praktijk wordt er tamelijk willekeurig met deze regels omgesprongen. Zo zijn veel gemeentenamen al uitgegeven. En niet alleen aan de betreffende gemeenten. Het bedrijf Geldersch Beheer heeft onlangs op grote schaal gemeente- en provincienamen opgekocht, zonder dat het een strobreed in de weg werd gelegd. Ook aan de regel dat een domeinnaam niet in strijd mag zijn met de openbare orde of goede zeden wordt niet altijd de hand gehouden. Waarom mag www.likmepik.nl niet en www.neuken.nl wel?
Per 1 november is het hek helemaal van de dam. Dan vervallen alle regels en voorwaarden om domeinnamen aan te vragen. ,,We worden steeds liberaler’, legt Boswinkel uit. ,,Er is steeds meer vraag naar domeinnamen en wie zijn wij om dat tegen te houden? Wij zijn geen zedenmeesters. We leven niet meer in de jaren vijftig.’
Ook particulieren kunnen vanaf november Nederlandse internetadressen aanvragen. Een per persoon. De particuliere domeinnamen onderscheiden zich van de ‘gewone’ domeinnamen, doordat ze een nummer meekrijgen. Op die manier kan iedereen die Jansen heet zijn eigen domeinnaam krijgen: Jansen.327.nl bijvoorbeeld. De meeste interessante domeinnamen zijn echter al weg, tegen de tijd dat particulieren hun eigen naampje mogen claimen.
In totaal zijn er op dit moment al 370000 ‘.nl’-domeinnamen geregistreerd. Ze zijn voor een belangrijk deel in handen gevallen van domeinkapers die iedere potentieel interessante naam opkopen. Het zijn niet alleen louche zakenmannen en slimme cowboys die zich bezighouden met het inpikken van domeinnamen van anderen. Ook een brave omroep als de NCRV doet eraan mee. Het adres www.verdieping.nl is niet in handen van Trouw, maar staat geregistreerd op het adres Bergweg 30 in Hilversum, het hoofdkwartier van de NCRV.
De grootste domeinkaper van Nederland is zonder twijfel Name Space. Twaalf procent van alle domeinnamen die eindigen op ‘.nl’, is in handen van dit bedrijf in Amstelveen. Maar kom bij Gijs Graafland, directeur van Name Space, niet aan met de kwalificatie domeinkaper. Hij is een man met een opdracht, zegt hij. ,,Internet biedt geweldige mogelijkheden voor onpartijdige nieuwsgaring en communicatie. We willen niet dat alle domeinnamen terecht komen bij de grote bedrijven. Consumenten hebben er net zo veel recht op. Om het geld is het ons niet te doen. We verdienen er namelijk geen kloot aan.’
In de praktijk lijken de hooggestemde idealen van Graafland echter weinig voor te stellen. Sites van Name Space met onpartijdige nieuwsgaring en communicatiemogelijkheden zijn er niet. En wat het geld betreft, lijkt Graafland ook niet zo principieel. Als Ronald en Frank de Boer hun domeinnamen op internet terug willen, dan is Graafland best bereid een deal te sluiten. Voor een bedrag tussen de 20000 en 30000 gulden mogen de De Boertjes hun adres terug hebben.
Volgens advocaat Joris van Maanen, die het in de rechtszaal al verscheidene malen met Name Space aan de stok heeft gehad, is Graafland dan ook niks meer dan een ordinaire goudzoeker. ,,Hij heeft altijd mooie, idealistische verhalen. Maar om zijn plannen uit te voeren heeft hij al die merknamen helemaal niet nodig. Als hij zo graag kritiek op bedrijven op internet wil zetten, waarom claimt hij dan niet www.schoppentegenbedrijven.nl?’
Op 13 juli zal de Rechtbank van Amsterdam uitspraak doen in een kort geding dat 160 personen en bedrijven tegen Name Space hebben aangespannen. De tegenstanders van Name Space, waaronder grote bedrijven als BMW en Procter & Gamble en bekende Nederlanders zoals Edgar Davids en Bert Konterman, eisen hun naam op internet terug.
De kans is groot dat de rechter zal besluiten dat Name Space de namen moet teruggeven. In eerdere rechtszaken die er over dit onderwerp zijn geweest, is al gebleken dat rechters doorgaans weinig sympathie kunnen opbrengen voor domeinkapers. Ook Name Space is al eerder teruggefloten door de rechter. Onlangs moest het bedrijf 25 adressen, waaronder glorix.nl en cup-a-soup.nl, teruggeven aan het levensmiddelenconcern Unilever.
Graafland is er nog steeds verbolgen over. Het grootkapitaal trekt iedere keer aan het langste eind, vindt hij. In een brief die Graafland onlangs naar de Tweede Kamer stuurde, beklaagt hij zich dan ook over de kwaliteit van de Nederlandse rechters. ,,Zij geven tijdens rechtszaken blijk van totale onwetendheid wat betreft internet, maar dat weerhoudt hen er niet van om uitspraken te doen, die bijna altijd in het voordeel van de kapitaalkrachtige partijen uit de oude economie uitvallen’, aldus Graafland. Hij bepleit ingrijpen van de politiek. ,,Nu zijn het de rechters die de belangrijke beslissingen nemen. Het resultaat is dat degene met de grootste bek en het meeste geld gelijk krijgt. Er is dringend nieuwe wetgeving nodig om een einde te maken aan deze klassejustitie.’
Boswinkel van de SIDN denkt niet dat er nieuwe regels zullen komen. ,,De toenmalige minister van justitie Sorgdrager heeft al in februari 1998 in een nota geschreven dat zij voor zelfregulering bij domeinregistratie is. Dat past ook het best bij het karakter van internet.’ Boswinkel gelooft meer in controle door maatschappelijke organisaties en anderen die zich betrokken voelen bij de uitgifte van domeinnamen. ,,Zo mogen over enige tijd de Consumentenbond, maar ook particuliere internetgebruikers zitting nemen in onze Raad van Deelnemers die onder andere adviseert over de regels voor toekenning van domeinnamen.’ Nu bestaat de Raad van Deelnemers alleen maar uit de Nederlandse providers via wie domeinnamen worden aangevraagd.
Overigens zit Name Space niet meer in de Raad van Deelnemers. Het bedrijf werd onlangs geroyeerd, omdat het bij de SIDN nog een rekening heeft openstaan van ruim een miljoen gulden. Voor de 45000 namen die het Amstelveense bedrijf tot nu toe aanvroeg, is namelijk nooit betaald. Graafland van Name Space ontkent dat: ,,We hebben al weken geleden betaald. Het is allemaal kinnesinne. De voorzitter van de SIDN stamt uit de tijd dat er maar één domeinnaam per bedrijf werd uitgegeven. Omdat wij zoveel domeinnamen hebben, vindt hij ons natuurlijk de grootste hoerenlopers die er zijn.’
Dit artikel verscheen in Trouw. Ik schreef het samen met Gideon Hofland.