De bewaarplicht zal in juli 2007 van kracht worden. Daarmee schaart een meerderheid van het Europarlement zich achter een compromis dat de christen-democratische en socialistische fracties onlangs sloten met de Europese ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken.

Hoewel de Europese parlementaire commissie voor burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (de zogeheten LIBE-commissie) had aangedrongen op een financiële tegemoetkoming voor internet- en telecomaanbieders, heeft het parlement in meerderheid bepaald dat er geen sprake zal zijn van compensatie. Lidstaten mogen wel op eigen houtje besluiten tot een financiële vergoeding.

Het wordt mogelijk de maximale opslagperiode te verlengen. De Europese Commissie moet wel met verlenging instemmen. Landen als Ierland en Polen hadden aangedrongen op een langere bewaartermijn. In Ierland bestaat al een bewaartermijn van drie jaar voor telefoonverkeer. Polen overweegt een bewaarplicht van vijftien jaar.

De bewaarplicht omvat onder meer gegevens over gebelde telefoonnummers, de duur van telefoongesprekken, de tijdstippen waarop mensen gebruikmaken van internet en details over alle verzonden e-mails en voip-gesprekken. Onder de bewaarplicht vallen ook gegevens met betrekking tot onsuccesvolle telefonische oproepen en de locatie van mobiele telefoons.

De opgeslagen gegevens kunnen worden gebruikt voor de bestrijding van ‘ernstige misdaad’. Wat ‘ernstige misdaad’ is, mogen de EU-lidstaten echter zelf bepalen. De nationale overheden moeten onafhankelijke toezichthouders aanstellen die toezien op het gebruik van de gegevens.

‘Dom besluit’

Europarlementariër Kathalijne Buitenweg (GroenLinks) noemt het aangenomen voorstel een ‘dom besluit’. “Het Europarlement zoekt het hiermee in de verkeerde hoek. Je kunt veel beter inzetten op gerichte opsporing. Het opslaan van telecom- en internetgegevens van alle burgers van de Europese Unie is een onverstandige keuze.”

Buitenweg ziet geen mogelijkheden om de bewaarplicht alsnog te torpederen. “We zijn nu klaar. De lidstaten en het Europarlement zijn het erover eens.” In Nederland heeft de Eerste Kamer forse kritiek geuit op de bewaarplicht.

Volgens de GroenLinks-Europarlementariër is het besluit voor de bewaarplicht overhaast en onzorgvuldig genomen. “Zo’n ingrijpend voorstel verdient een zorgvuldige behandeling. Er is nu bijvoorbeeld onvoldoende gekeken naar wat dit financieel voor de providers betekent. Als ik een milieuvoorstel zou indienen waarbij ik niet naar de kosten kijk, komt het er nooit door.”

Dissidenten

Ook Maurice Wessling van de digitale-burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom (BoF) is ‘ontzettend teleurgesteld’. “De uitkomst is op alle punten slecht. We hadden verwacht dat er meer dissidenten binnen de christen-democratische en socialistische fracties zouden zijn.”

“Alle amendementen die probeerden om de pijn te verzachten, zijn afgewezen”, analyseert Wessling. “De ministers van Justitie hebben volledig hun zin gekregen. Voor- en tegenstanders waren het erover eens dat dit een complex en ingrijpend voorstel was, maar het Europees parlement heeft nog nooit zo snel een besluit aangenomen.”

Evenals Buitenweg denkt Wessling dat tegenstanders van de bewaarplicht weinig meer kunnen doen. “Nationaal is er op details nog wat ruimte, maar die is zeer beperkt.”

Data mining

Volgens Wessling is de kans groot dat de EU-lidstaten de bewaarplicht verschillend in wetgeving zullen omzetten. “Er is geen sprake van harmonisatie. De lidstaten mogen bijvoorbeeld zelf de bewaartermijn bepalen. Ook het doel waarvoor de bewaarplicht wordt gebruikt, heeft het Europees parlement niet duidelijk ingeperkt.”

In Nederland zal de centrale opslag van de verzamelde internetgegevens een belangrijk strijdpunt worden, verwacht Wessling. “Minister Donner wil dat graag. Centrale opslag is ook noodzakelijk als de AIVD aan data mining wil gaan doen.” Data mining is het grasduinen in gegevens, waarbij wordt gekeken naar ‘verdacht gedrag’.

De Consumentenbond, die met BoF optrok tegen de bewaarplicht, is eveneens ‘uiterst teleurgesteld’, stelt woordvoerster Pauline van den Brandhof. “Er heerst een gevoel van woede. Dit gaat te ver. Dit besluit betekent een aantasting van de privacy.”

‘Loze maatregel’

Deutsche Telekom schat dat de jaarlijkse kosten van de bewaarplicht voor het bedrijf 100 miljoen euro bedragen. Judith van Erve van XS4ALL wil zich nog niet vastleggen op een bedrag. “Het besluit is net genomen en er is nog veel onduidelijk.”

“Hoe hoog de kosten zullen zijn, hangt er bijvoorbeeld van af hoe vaak de politie inzage wil in de opgeslagen gegevens”, zegt Van Erve. “Als piraterij straks ook als een ernstig misdrijf wordt gekwalificeerd, kan het aantal bevragingen snel oplopen.”

XS4ALL is nu al verwikkeld in een dispuut met de overheid over de kostenvergoeding voor het aftappen van abonnees. De provider heeft veel geld uitgetrokken om zijn netwerk aftapbaar te maken en vindt dat de overheid (gedeeltelijk) moet opdraaien voor de kosten. Nu betaalt Justitie de providers alleen een kleine vergoeding voor individuele tapbevelen.

Van Erve noemt de bewaarplicht ‘een loze maatregel die het bedrijfsleven veel geld gaat kosten’. “Misdaden oplossen via de bewaarplicht is als het zoeken van een speld in een hooiberg. Welke criminelen ga je hiermee vangen? Slimme criminelen kunnen zo een e-mailadres vervalsen.”

Smet

Ook Europarlementariër Edith Mastenbroek (PvdA), één van de meest uitgesproken tegenstanders van het bewaarplichtvoorstel van de Europese ministers, meent dat de politie dankzij de verplichte opslag van verkeersgegevens ‘alleen hele domme criminelen’ zal kunnen pakken.

Mastenbroek noemt de aanname van de bewaarplicht een ‘gemiste kans’. “Dit voorstel rammelt aan alle kanten. Deze bewaarplicht zal nergens toe leiden. Dit besluit is alleen effectief bij het aanpakken van het downloaden van mp3-tjes.”

De PvdA-Europarlementariër hekelt de opstelling van de meerderheid van haar collega’s. “Het Europees parlement heeft hard gevochten om iets te zeggen te krijgen over het voorstel voor de bewaarplicht, maar vervolgens gebruikt het parlement deze macht niet om het voorstel inhoudelijk aan te passen. Dit is een smet op het blazoen van het Europees parlement.”