De persvrijheid staat enorm onder druk in Rusland en ook het mediabedrijf RBK van Derk Sauer komt vaker in conflict met de overheid, vertelde de mediaondernemer donderdagavond tijdens de eindejaarsbijeenkomst van de VOJN. Voor de berichtgeving heeft dat nog geen gevolgen. “We schrijven over alles behalve over de vriendin van Putin. Als je echt wilt dat de boel dichtgaat, moet je dat doen.”

RBK is volgens Sauer ‘veruit de grootste online mediaspeler van Rusland’ en geeft onder meer de grootste Russische nieuwssite uit. Dagelijks trekt de site zo’n 4 tot 5 miljoen unieke bezoekers. “De afgelopen dagen was het bingo”, stelde Sauer tevreden vast. “Iedereen zit de hele tijd naar de wisselkoersen te kijken.”

Afgezien van het privéleven van Putin (“Dat vind ik zelf eerlijk gezegd ook niet zo relevant”) kent RBK geen enkel taboe. “Wij waren bijvoorbeeld het eerste grote Russische medium dat berichtte dat er Russische soldaten actief waren in Oekraïne. Daar waren ze niet blij mee in het Kremlin.”

Hoewel RBK volgens Sauer wel ‘steeds meer in het vizier van de overheid’ komt, wordt het mediabedrijf vooralsnog met rust gelaten. “Wij zijn hele ouderwetse journalisten die gewoon het nieuws brengen”, is zijn verklaring.

Icoon voor de middenklasse
Sauer hamert bij RBK voortdurend hamert op het goed checken van het verhalen. “Melden wat de feiten zijn, is in Rusland al heel wat. Mensen roepen maar wat. De halve krant staat tegenwoordig vol met anonieme bronnen. Bij ons is dat uitgesloten.”

“Media in Rusland zijn voor of tegen. Er bestaat geen pers in Rusland, alleen propaganda. Wij zijn uniek omdat wij geen partij kiezen. Ik ben zelf ook niet voor of tegen Putin. Ik wil vertellen hoe het zit. We delen de feiten met een publiek dat die feiten nergens anders kan vinden. Daarmee zijn we een icoon voor de middenklasse. Iedereen die maar een beetje onafhankelijk denkt, komt naar ons voor het nieuws.”

“Ik kan het goed vinden met mensen die dichtbij Putin staan en die mopperen natuurlijk wel tegen me. Maar ze weten dat ik van Rusland houd en vinden me een klein grappig mannetje.” Dat Sauer de Nederlandse nationaliteit heeft, helpt ook. “Als ik een Amerikaan of Duitser was geweest, zouden ze me veel sneller als de vijand zien.”

Geen iPhone
Wat ongetwijfeld ook helpt, is dat het grootste deel van de Russische bevolking voor zijn nieuwsvoorziening niet afstemt op RBK. Digitaal stelt eigenlijk alleen iets voor bij de middenklasse in Moskou en Sint-Petersburg. En ook kranten zijn erg klein in Rusland. 80 Procent van de bevolking haalt het nieuws volgens Sauer van de staatszenders.

“Als je in Rusland naar het Journaal kijkt, zou je niet denken dat er nu een crisis is”, vertelde Sauer. “En voor de meeste Russen is dat ook zo. Die hebben geen iPhone of valuta. Voor hen komen de effecten van de crisis pas veel later, als door de gedaalde roebel de broodprijzen gaan stijgen. De paniek is er vooral bij de middenklasse.”

Dorpspomp
Behalve om over zijn Russische media-avonturen te vertellen, was Sauer ook naar de Balie gekomen om te praten over de ontwikkelingen op internet, die hij met de nodige ‘belangstelling én scepsis’ volgt. Dat internet voor een enorme journalistieke revolutie zou hebben gezorgd, vindt Sauer bijvoorbeeld ‘allemaal grote onzin’.

“De narrative – in de internetwereld zijn ze dol op Engelse termen, dus ik gebruik ze ook maar – is dan dat de uitvinding van de drukpers vijfhonderd jaar geleden een sombere tijd heeft ingeluid waar de eerlijke, intermenselijke communicatie is verdwenen. Mensen haalden hun nieuws opeens niet meer bij de dorpspomp of op het plein, maar in plaats daarvan kwamen er journalisten die gingen zenden.”

“Dankzij internet zou deze historische vergissing dan weer worden rechtgezet. ‘The new world is the old world’, zegt de CEO van Twitter dan. Eindelijk zijn we niet meer afhankelijk van die belerende journalisten die vanuit hun ivoren toren nieuws zenden. Iedereen is nu opeens citizen journalist.”

Brandstapel
Sauer kan niet veel met dergelijke idealistische verhandelingen. “Alsof het vroeger aan de dorpspomp allemaal beter was”, smaalt hij. “Destijds belandde menigeen door de geruchtenmachine daar op de brandstapel.”

De belangrijkste verandering waarvoor internet volgens Sauer heeft gezorgd, is “de snelheid waarmee het nieuws circuleert”. “Vroeger moest je het telefoonboek pakken en een week lang gaan rondbellen. Via Twitter heb je nu binnen vijf minuten antwoord.”

“Toen ik hoofdredacteur bij de Nieuwe Revu was, was er ook al lezersinteractie. Alleen een stuk trager. Via ingezonden brieven. Nu twitter ik een berichtje over een film die volgens mij in Siberië speelt. Dan word ik al binnen twee minuten op mijn nummer gezet dat het in Moermansk is – oké, dat is ook ver weg. Maar dat is geen essentiële verandering.”

Prop in hun kop
De maatstaven voor goede journalistiek zijn wat Sauer betreft dan ook niet veranderd. “Mensen zullen altijd op zoek blijven naar autoriteiten die hun kunnen vertellen hoe het zit”, meent hij. “Vroeger was dat de dominee, de vorige eeuw was dat de staatsman en de laatste twintig jaar is dat het merk geworden. Mensen zijn op zoek naar een merk waarin ze geloven.”

De journalistieke vaardigheden van krantenjournalisten hebben daarom ook geenszins aan relevantie ingeboet. Dat wil overigens niet zeggen dat krantenjournalisten geen probleem hebben. Want dat hebben ze volgens Sauer wél. “In de krant kun je niets uitproberen. Een nieuwe bijlage is al een enorme operatie. En aan een nieuwe krant wil je helemaal niet beginnen.”

Deze beperkingen zorgen ervoor dat krantenjournalisten volgens Sauer met een ‘prop in hun kop’ rondlopen: ze blijven te veel opereren binnen de gebaande paden. “Er is een gebrek aan snelheid en aan avontuurlijkheid.” Bij NRC Handelsblad was dat reden om NRC.nl nadrukkelijk los te koppelen van de krant.

Open internet
Van de hooggestemde idealen die sommige online profeten en internetjournalisten hebben, moet Sauer niets hebben. “Dat Messiaanse, al die verhalen over het open internet…” Hij vindt het maar naïef. “En dan heb ik het nog niet eens over de macht van Google en onze privacy.”

Nee, volgens Sauer begrijpen autocratische overheden steeds beter hoe internet werkt en zullen ze proberen om het medium vaker voor eigen doeleinden in te zetten: voor eigen propaganda. “Wij denken in het westen dat de hele wereld is zoals wij. Maar ik heb juist geleerd dat het westen de uitzondering is. Europa is een klein paradijsje. In de rest van de wereld staat internet enorm onder druk. Straks heb je alleen nog maar een open internet in de westerse wereld.”

Niet-democratische overheden werken namelijk hard aan middelen om de vrije communicatie tegen te gaan. “In het Sovjet-tijdperk had je geen persvrijheid, maar er bestond wel de samizdat: het systeem waarbij dissidenten ondergrondse literatuur in omloop brachten”, herinnert Sauer zich. Het was een decentraal systeem dat de overheid niet zomaar een halt toe kon roepen.

“Internet is nu min of meer de laatste vrije plek in Rusland, maar de overheid werkt nu wel aan technologie zoals ze die al in China kennen, waarmee je internet met één druk op de knop kunt afsluiten”, aldus Sauer. “Dat is een groot risico.”