Door de uitspraak hoeft Karin Spaink geen informatie over Scientology van haar homepage te verwijderen. Op haar homepage publiceert Spaink citaten uit geheime documenten van de Scientology-kerk.

Scientology claimt het auteursrecht op deze documenten en wil daarom dat Spaink ophoudt met het publiceren van de citaten. Het Gerechtshof heeft nu echter bepaald dat ‘het beroep van Spaink en de providers op de vrijheid van meningsuiting boven het auteursrecht van de Scientology-kerk moet worden gesteld’. Een eerdere uitspraak van de Haagse rechtbank werd vernietigd.

XS4ALL spreekt van een ‘overwinning voor de vrijheid van meningsuiting’. Advocaat van Spaink en de providers, Joris van Manen: “Dit is een duidelijke overwinning voor Karin Spaink. Het Hof vindt dat zij het recht heeft om aan te tonen hoe kwalijk Scientology is. Het is uniek dat de vrijheid van meningsuiting het wint van het auteursrecht.”

Scientology

Ook Scientology is – ondanks het verlies – blij met de uitspraak. “In de eerste plaats heeft de rechter opnieuw bevestigd dat het auteursrecht ook op internet geldt. Bovendien heeft de rechter gezegd dat de documenten waaruit mevrouw Spaink citeert, niet openbaar zijn”, aldus Jeanine Slot van Scientology.

Slot vindt het wel ‘verbazingwekkend’ dat het Hof stelt dat ‘uit de teksten blijkt dat Scientology c.s. met hun leer en organisatie de verwerping van democratische waarden niet schuwen’. Volgens Slot heeft het Hof zich daarbij laten leiden door documenten uit Duitsland die geen goed beeld zouden geven van Scientology.

Het Hof vindt dat Scientologt zich niet kan beroepen op het auteursrecht om een discussie over de aard van de sekte onmogelijk te maken. De vrijheid van meningsuiting prevaleert dus. “Vrijheid van meningsuiting heeft er geen fluit mee te maken”, meent Slot. “Wij hebben die vrijheid nooit willen aantasten. Iedereen mag kritiek uiten, maar dan wel gebaseerd op feiten.”

Of Scientology in cassatie gaat bij de Hoge Raad kan Slot niet zeggen. “Daar denken we nu over na.”

Positie providers

De zaak, die in 1996 voor het eerst voor de rechter kwam, is van groot belang geweest voor het bepalen van de rechtspositie van Nederlandse internetaanbieders. Die positie is er door het uitspraak van het Hof niet helderder op geworden, meent Van Manen.

In de bodemprocedure over de zaak bepaalde de Haagse rechtbank in juni 1999 dat een provider ‘adequate maatregelen [moet] nemen als hij ervan in kennis wordt gesteld dat een van de gebruikers van zijn computersysteem (…) auteursrechtinbreuk pleegt of anderszins onrechtmatig handelt’.

Anders gezegd: een provider moet (vermeend) onrechtmatig materiaal van zijn servers verwijderen, als hij van het bestaan daarvan op de hoogte is gesteld. Tot dan toe stelden providers zich altijd op het standpunt dat zij niet meer dan een ‘doorgeefluik’ waren. Zij wilden niet de verantwoordelijkheid voor de daden van hun abonnees op zich nemen.

Wellicht nog fundamenteler was dat de Haagse rechtbank daarnaast het linken naar onrechtmatig materiaal verbood. XS4ALL vond dat de rechtbank hiermee ’te ver’ ging, zo liet de provider destijds in een persbericht weten.

Om zeep

“Dat het Hof de uitspraak van de rechtbank om zeep heeft geholpen is mooi, maar het Hof geeft geen handvatten voor providers”, aldus advocaat Van Manen. “De providers zijn in het gelijk gesteld, maar het Hof heeft zijn vingers niet willen branden aan een algemene beschouwing over de rechtspositie van providers.”

De oplossing moet nu gevonden worden in de Europese ‘e-commerce richtlijn’ (pdf). Daarin staat dat een provider moet ingrijpen als hij ‘daadwerkelijke kennis’ heeft dat een abonnee zijn webruimte gebruikt voor ‘onwettige activiteit of informatie’.

Van Manen: “Dat lijkt mij een streng criterium, er moet sprake zijn van onmiskenbaar onrechtmatig handelen. Dat is het geval bij bijvoorbeeld kinderporno, flagrante Jodenhaat of een duidelijke merkinbreuk.”

Wat de vernietiging van het eerdere vonnis voor zaken als linken naar onrechtmatig materiaal of het afstaan van naw-gegegevens van een klant van een provider betekent (onderwerpen die een belangrijke rol speelden in de rechtszaken van Deutsche Bahn tegen XS4ALL en Indymedia), is onduidelijk.

Fishman Affidavit

Het conflict tussen Scientology en Spaink begon op 5 september 1995. Op die dag deed Scientology een inval bij XS4ALL om beslag te leggen op de computerapparatuur van de provider. Een XS4ALL-abonnee zou door publicatie van het zogeheten ‘Fishman Affidavit’ inbreuk maken op het auteursrecht van de kerk.

Het Fishman Affidavit is een getuigenverklaring van een voormalig lid van de Scientology-kerk. Fishman deed in de verklaring in 1993 uit de doeken hoe Scientology omgaat met tegenstanders van de kerk.

Aan de verklaring had Fishman enkele auteursrechtelijk beschermde werken van Scientology-oprichter L. Ron Hubbard toegevoegd. Deze stukken zijn alleen toegankelijk voor bepaalde geselecteerde leden van Scientology. Onder druk van de kerk haalde een rechter de verklaring van Fishman daarom uit de openbare juridische archieven.

Aanval op internet

De pogingen van Scientology om de verklaring ‘onder de pet’ te houden, bleken op internet echter contraproductief te werken. Veel internetters beschouwden de inval van de kerk bij XS4ALL als een regelrechte aanval op internet.

Publiciste Karin Spaink besloot het complete Fishman Affidavit inclusief bijlagen op haar homepage te zetten. Op 23 februari 1996 verving Spaink de bijlagen overigens door citaten uit de bijlagen.

Drie dagen later, op 26 februari 1996, diende het kort geding van Scientology tegen Spaink en een groot aantal providers. De kerk eiste de verwijdering van de teksten en links naar de teksten. De Amsterdamse rechtbank wees echter alle eisen van Scientology af.

De rechtbank van Den Haag, waar Scientology een bodemprocedure startte tegen Spaink en XS4ALL, meende in juni 1999 dat Spaink aanvankelijk inbreuk maakte op het auteursrecht van de kerk door de bijlagen van het Fishman Affidavit te publiceren. Omdat Spaink daar al voor de eerste rechtszaak mee ophield, had Scientology volgens de rechtbank echter geen been om op te staan.